Wat is een clitoris?

De clitoris was tot ver in de twintigste eeuw een ondergeschoven kindje bij het in kaart brengen van de vrouwelijke seksuele organen. De clitoris zou slechts een bobbeltje zijn boven aan de vulva, een minuscule erwt die soms lastig te vinden is. ‘De vrouw is een tekort aan fallus,’ zei Sigmund Freud. Niets is minder waar! Dit bobbeltje, dat we de glans of eikel noemen, is enkel het spreekwoordelijke ‘topje van de ijsberg’. Tussen de penis en de clitoris bestaan juist talloze parallellen, want ze hebben dezelfde oorsprong. Maar wat is de clitoris dan precies? Om dat te begrijpen, zullen we eerst inzoomen op de embryonale ontwikkeling.

Oorsprong van de clitoris

In de allereerste fase van de ontwikkeling is er geen verschil waar te nemen tussen mannelijke en vrouwelijke embryo’s. Rond de zesde week brengt het SRY-gen daar verandering in. Bij een mannelijke foetus zet het SRY-gen zich vast op het Y-chromosoom en produceert het een eiwit dat ervoor zorgt dat de geslachtsklieren zich ontwikkelen tot testikels. De testikels maken testosteron aan, waarna het uitwendige geslachtsorgaan uitgroeit tot een penis. De zwellichamen worden daarin opgenomen. Bij de vrouw blijven de zwellichamen grotendeels in het lichaam liggen, maar ze hebben dezelfde spier- en zenuwstructuren als het seksuele orgaan van een man. Dit heet de clitoris.

Hoe ziet een clitoris eruit?

De clitoris is een prachtig, gracieus orgaan dat tot voor kort in mysterie was gehuld. Nog steeds weten de meeste mensen niet precies hoe het orgaan eruitziet.  Pas in de jaren negentig begonnen wetenschappers MRI te gebruiken in hun onderzoek naar de clitoris. De Australische urologe Helen O’Connell bekeek op deze manier het microscopische zenuwstelsel van de clitoris. De zenuwen in de penis waren in de jaren zeventig al zo in kaart gebracht. Zij publiceerde haar bevindingen in 1998, maar het was pas in 2009 – nog geen tien jaar geleden! – dat de Franse wetenschappers Odile Buisson en Pièrre Foldes de eerste driedimensionale echografie van een gestimuleerde clitoris presenteerden. Sinds 2016 kun je deze 3D-clitorissen zelfs uitprinten. In Nederland is het hoogleraar seksuologie Ellen Laan die de clitoris volop onder de aandacht heeft gebracht.

Waar zit de clitoris

Zoals je kunt zien had Freud het mis. De clitoris is ongeveer even groot als de penis, maar het grootste deel ervan huist binnen in het vrouwelijk lichaam. Het orgaan heeft lange uitlopers die opzwellen bij opwinding. De vagina wordt als het ware omringd door een hoefijzervormig zwellichaam waarvan de uiteinden naar de rug toe wijzen. Als een vrouw opgewonden raakt, vullen deze zwellichamen zich met bloed. Ze vormen stootkussens die ervoor zorgen dat penetratie niet pijnlijk is.

Stijve clitoris

De glans is het enige zichtbare deel van de clitoris en bevindt zich daar waar de binnenste schaamlippen naar links en rechts plooien. In niet opgewonden toestand houdt de glans zich verscholen onder de voorhuid, de ‘capuchon’. Als een vrouw opgewonden raakt, dan komt de clitoris in erectie en verschijnt ze iets meer ten tonele. Ook een vrouw krijgt dus een stijve! De glans is het uiteinde van een 2 à 3 centimeter lange schacht, die in staat van opwinding makkelijk te voelen is. In de glans komen ongeveer 8000 zenuwuiteinden samen; dat zijn er ruim twee keer zoveel als in de eikel van een penis. Directe stimulatie van de clitoris kan dan ook te gevoelig en soms zelfs pijnlijk zijn. It’s a thin line between pain and fine.

Clitoris stimuleren

Opwinding komt bij zowel vrouwen als mannen tot stand door een combinatie van verschillende factoren. Denk aan geur, geluiden, visuele prikkels en aanraking van de huid. Alle zintuigen doen mee in het opwindingsproces. Ook het brein kan prikkelend werken: erotische gedachten of fantasieën kunnen door herinneringen, beelden of woorden worden opgewekt. Er zijn diverse manieren om de clitoris te stimuleren die kunnen leiden tot een orgasme. Iedere vrouw is uniek en heeft haar eigen voorkeuren voor wat voor haar het prettigst is. Een stijve clitoris is het resultaat van opwinding, en opwinding is essentieel om optimale omstandigheden voor geslachtsgemeenschap te creëren.

Clitoris en pijn

Door pijn of angst voor pijn gaan de bekkenbodemspieren zich aanspannen en wordt de vagina niet vochtig genoeg. Is er op zo’n moment toch penetratie, dan kunnen er kloofjes of wondjes ontstaan aan het begin van de vagina die naderhand kunnen zorgen voor een branderig gevoel bij het plassen. Opwinding en ontspanning zijn dus basisvoorwaarden om pijnloos geslachtsgemeenschap te kunnen hebben. Wil je seksueel plezier samen met iemand beleven, dan is communicatie een onmisbare derde. Geef je seksuele wensen aan en laat je waardering blijken als je sekspartner je verwent. Daardoor zal je seksuele plezier alleen maar toenemen! En als je de verwachting hebt dat seks de volgende keer weer fijn zal zijn, dan krijg je er ook meer zin in. 

Clitoris en voorlichting

In de seksuele voorlichting op scholen ligt de nadruk helaas nog steeds op de voortplantingsfunctie van seks. Kinderen leren dat het keerpunt voor jongens ligt bij de eerste zaadlozing en voor meisjes bij de eerste menstruatie. Seksueel plezier komt niet tot nauwelijks aan de orde, en dat geldt verbazend genoeg ook in de spreekkamer bij artsen. Hoe kan dat? Want een plezierig seksleven draagt bij aan de kwaliteit van ons leven. Voor vrouwen speelt de clitoris daarin een belangrijke rol. Daar zouden zowel mannen als vrouwen meer kennis over moeten hebben.

Clitorale emancipatie

‘An orgasm a day keeps the doctor away’, zei actrice Mae West in de jaren dertig. Misschien zit daar wat in: de wetenschap heeft aangetoond dat mensen die regelmatig plezierige seks hebben daar lichamelijk, psychisch en relationeel positieve effecten van hebben. Maar seksuele activiteit betekent niet automatisch seksueel plezier. Op dat punt heerst er nog steeds een genderongelijkheid. Vooral heteroseksuele vrouwen trekken aan het kortste eind als het gaat om de verdeling van orgasmes. Dat geldt niet voor lesbische vrouwen, want bij hen staat de clitoris centraler tijdens het vrijen. Meer dan de helft van de vrouwen geeft aan geen orgasme te krijgen tijdens het vrijen met hun mannelijke partner. Er is een orgasmekloof: mannen komen veel vaker klaar dan heteroseksuele vrouwen. Betekent dit dat de clitoris anno 2018 nog altijd inferieur is in de wereld van heteroseksuele seks?

Clitoris en seksueel plezier

Veel vrouwen zijn het niet gewend hun eigen seksuele plezier veel aandacht te geven, om aan te geven wat ze lekker vinden. Vrouwelijk seksueel plezier is nog steeds een ongemakkelijk onderwerp, waardoor er te weinig over gesproken wordt. Maar juist communicatie is de sleutel naar een plezierig seksleven. Praat over seks, deel je wensen en fantasieën, zeg waar je van geniet en vraag waar de ander van houdt. Seksueel plezier gaat over het respectvol met elkaar omgaan binnen de door jezelf en je partner bepaalde grenzen.

Win-win situatie

Het vrouwelijk orgasme is verbonden met clitorale stimulatie. Het creëren van een groter bewustzijn rond de clitoris zal ertoe leiden dat het onderwerp uit de taboesfeer wordt gehaald. Dat zorgt voor een ontspannen sfeer waarin communicatie gemakkelijker tot stand kan komen. Mensen die ontspannen zijn raken makkelijker opgewonden en hebben minder seksuele problemen. Meer bewustwording over de clitoris zal klachten als pijn bij het vrijen kunnen reduceren. Meer plezier voor de vrouw zorgt ook voor meer plezier bij de man. Clitorale emancipatie is een win-win situatie! En mocht het toch lastig blijken, schroom dan niet om contact met mij op te nemen.

Tekst in samenwerking met Lies Journée