Ziekte en seksualiteit en jouw rol als partner
Als seksuoloog NVVS krijg ik regelmatig vragen van partners van mensen met een ziekte of beperking. Zo’n verandering in de gezondheid kan invloed hebben op hoe je elkaar beleeft, op je relatie en ook op je seksuele leven. Soms brengt het partners dichter bij elkaar, soms zorgt het voor afstand. De zin in seks kan veranderen, net als de manier waarop je elkaar aanraakt of naar elkaar kijkt. Dat is normaal.
In dit artikel deel ik inzichten, herkenning en praktische handvatten die je kunnen helpen om als stel samen te blijven groeien, ondanks of juist dankzij de omstandigheden. Je bent niet alleen. Veel mensen krijgen in hun relatie helaas te maken met ziekte, handicap, aandoening of een beperking. Het helpt om met mildheid naar jezelf en je partner te kijken. Geen drama, geen haast. Gewoon stilstaan bij wat er is en samen zoeken naar wat goed voelt.
De relatie verandert: van partners naar verzorger en patiënt
Als een van jullie ziek wordt, kunnen de rollen in de relatie verschuiven. Misschien voel je je meer verzorger dan geliefde, of zie je de ander vooral als iemand die kwetsbaar is. Het is logisch dat dit invloed heeft op de manier waarop je naar intimiteit en seksualiteit kijkt. Wat eerst vanzelfsprekend was, kan ineens ingewikkeld voelen.
Toch zijn er mogelijkheden om ook ruimte te houden voor de liefdesrelatie. Denk aan kleine veranderingen in vorm of plek of het bewust loslaten van de rol van verzorger als jullie samen zijn. Soms helpt het om letterlijk even afstand te nemen en daarna weer als partner terug te keren. Intimiteit heeft ruimte nodig. Niet perfectie, maar aandacht.
Onderzoek laat zien dat stellen die hun rollen wat losser hanteren en elkaar blijven zien als individu, vaker tevreden zijn over hun relatie en seksualiteit. Probeer nieuwsgierig te blijven naar elkaar, ook als dingen anders lopen dan vroeger.
Omgaan met schuldgevoel en ongemak
Zowel de zieke als de gezonde partner kan gevoelens van schuld ervaren. Misschien omdat vrijen niet gaat zoals je zou willen of omdat de ene partner zich bezwaard voelt om nog iets extra’s te vragen. Zulke gevoelens zijn begrijpelijk, maar meestal niet nodig. Niemand kiest voor ziekte. Je mag mild zijn voor jezelf en voor de ander.
Open en eerlijke communicatie helpt. Vertel wat je voelt, wat je mist of waar je juist blij van wordt. Dit hoeft niet altijd met grote woorden. Soms is een klein gebaar, een aanraking of een stil moment samen al genoeg. En vergeet niet: humor is krachtig. Samen lachen kan spanning doorbreken en geeft lucht aan een situatie die soms zwaar aanvoelt. Geef ook ruimte aan ongemak, verdriet of rouw. Alles mag er zijn.
Seks verandert maar (seksuele) verbinding blijft mogelijk
Wat vroeger vanzelf ging, vraagt nu misschien aanpassing. Seksualiteit verandert, maar hoeft niet te verdwijnen. Misschien is vrijen zoals jullie dat deden niet meer haalbaar, maar er zijn zoveel andere vormen van intimiteit. Strelen, knuffelen, samen fantaseren, elkaars aanwezigheid voelen. Het hoeft niet altijd groots of ingewikkeld te zijn.
Je kunt samen op ontdekking gaan. Wat voelt fijn? Wat kan wél? Laat vaste patronen los. De een hoeft niet altijd initiatief te nemen of actief te zijn. Door te spelen en te proberen, kunnen nieuwe mogelijkheden ontstaan. Veel stellen geven aan dat creativiteit, openheid en zachtheid een positieve invloed hebben op hun seksuele relatie.
Plan intieme momenten bewust en zonder haast. Misschien helpt het om comfortproducten te gebruiken of om te vrijen onder de douche of op een andere plek. Ook kunnen jullie vrijen op een ander moment waarop er minder moeheid, pijn of ongemak is. Houd het licht als dat helpt, en wees nieuwsgierig naar nieuwe vormen van lichamelijke nabijheid.
Iedereen heeft een verhaal
Wanneer ziekte of een beperking in jullie leven komt, verandert er vaak veel. Soms was de relatie daarvoor al hecht en liefdevol, maar lang niet altijd. Misschien waren er ook vóór de ziekte spanningen, gemis of thema’s die onder de oppervlakte bleven. Toch delen jullie een geschiedenis: een gedeeld verhaal met mooie én moeilijke momenten. Door daar samen bij stil te staan, zonder oordeel, kan je weer iets herkennen van waar jullie vandaan komen. Dat geeft ruimte om te onderzoeken wat jullie nu nodig hebben, in deze nieuwe realiteit.
En dan is er ook het persoonlijke verhaal van ieder van jullie. Want ieder mens draagt een eigen geschiedenis met zich mee. Gedrag dat je nu niet begrijpt, kan een oorsprong hebben die verder teruggaat dan de ziekte. Misschien is iemand stiller, prikkelbaarder of juist afstandelijker. We zijn vaak geneigd om snel te oordelen of iets op onszelf te betrekken. Maar wat als je jezelf eerst die ene vraag stelt: “Wat zou het verhaal van de ander kunnen zijn?”
Die vraag opent iets. Ze nodigt uit tot vertragen, tot nieuwsgierigheid, tot compassie. Misschien gaat het niet over jou, maar over verlies, onzekerheid of pijn die de ander nauwelijks onder woorden kan brengen. Misschien is het gedrag een vorm van bescherming. Als je dat beseft, wordt het makkelijker om dichtbij te blijven. Je hoeft niet alles op te lossen. Soms hoef je alleen maar aanwezig te zijn. Te luisteren. Elkaar opnieuw te ontmoeten en interesse te blijven tonen in elkaars verhaal.
Praten over wat verandert
Een ziekte kan niet alleen het lichaam raken, maar ook het zelfbeeld en hoe aantrekkelijk je je voelt. Misschien is het lastig om hierover te beginnen. Misschien weet je niet wat de ander denkt of voelt. Toch is praten belangrijk. Niet om alles meteen op te lossen, maar om open te blijven.
Vragen als: “Wat zou je fijn vinden?”, “Wat mis je?”, of “Waar heb je behoefte aan?” kunnen helpen. Actief luisteren is vaak net zo waardevol als vertellen. En soms is een aanraking al genoeg om te voelen: we zijn er nog, we horen bij elkaar.
Binnen ACT (Acceptance and Commitment Therapy) leer je om ruimte te maken voor lastige gevoelens, in plaats van ze te vermijden. Je leert je aandacht te richten op wat echt belangrijk voor je is: liefde, verbinding, zingeving. EFT (Emotionally Focused Therapy) helpt om veilige hechting te versterken. Je leert beter herkennen en delen wat je voelt, zodat je weer echt in contact komt met elkaar. Deze benaderingen laten zien hoe krachtig het is om met openheid en mildheid te reageren op wat zich aandient.
Soms ontstaan andere vragen: over trouw, verlangen en openheid
Wanneer seksualiteit onder druk komt te staan, kunnen er ook andere vragen ontstaan. Misschien merk je dat je seksuele verlangen zich buiten de relatie richt. Of ontstaat er spanning rondom trouw, aantrekkingskracht of behoefte aan seksuele vrijheid. Dit zijn gevoelige, maar reële onderwerpen die verschillende reacties oproepen.
Sommige mensen kiezen ervoor om in het geheim vreemd te gaan. Anderen hanteren een ‘don’t ask, don’t tell’-afspraak. Weer anderen kiezen bewust voor een vorm van consensuele non-monogamie, waarbij er binnen duidelijke afspraken ruimte is voor seksuele of romantische contacten buiten de relatie.
Welke vorm ook gekozen wordt: het vraagt bewustzijn, afstemming en eerlijkheid naar jezelf. Wat past nu bij jouw? Wat voelt goed? Wat zijn de mogelijke gevolgen? Het helpt als je deze thema’s, hoe spannend ook, bespreekbaar maakt. Niet vanuit oordeel, maar vanuit de wens om verbonden te blijven met jezelf en met je partner.
Extra thema’s die invloed hebben op seksualiteit bij ziekte
Er zijn nog andere aspecten die je seksuele relatie kunnen beïnvloeden bij ziekte of beperking:
- Vermoeidheid en energieverdeling: plan intieme momenten op rustige tijden en verlaag verwachtingen
- Medicatie en bijwerkingen: sommige medicijnen beïnvloeden opwinding, erectie of orgasme
- Lichaamsbeeld en acceptatie: littekens, stoma’s of veranderingen in uiterlijk vragen tijd en mildheid
- Hulpmiddelen en zorgtechnologie: hoe om te gaan met katheters, stomazorg of hulpmiddelen in bed
- Seksualiteit aan het levenseinde: nabijheid, aanraking en liefde blijven waardevol, ook als seks verandert
- Zelfzorg van de gezonde partner: blijf zorgen voor je eigen welzijn en energie
- Seksualiteit bij cognitieve veranderingen: bij dementie of hersenletsel verandert de dynamiek in nabijheid
- Verlies van spontaniteit: seksualiteit die gepland moet worden of afhankelijk is van hulpmiddelen vraagt om afstemming, mildheid en creativiteit
- Angst om afgewezen te worden of als ‘lastig’ gezien te worden: spreek deze gevoelens uit
- Een gezonde leefstijl vergroot vaak het vertrouwen, de veerkracht én de zin in seks
Door ook deze thema’s bespreekbaar te maken ontstaat er ruimte voor (h)erkenning en nieuwe mogelijkheden.
Tips voor partners van mensen met een ziekte of beperking
- Erken je eigen gevoelens: ook jij hebt recht op rust, twijfel en verlangen
- Blijf in gesprek, ook als het onderwerp spannend voelt, luister actief
- Laat de zorgrol los op momenten van intimiteit
- Experimenteer samen met andere vormen van lichamelijk contact of met speeltjes
- Neem de tijd: kleine stappen zijn genoeg
- Verlangen hoeft niet altijd tot seks te leiden, maar wel tot verbinding
- Humor helpt: samen lachen maakt ruimte
- Bespreek eerlijk wat je nodig hebt en wat jullie relatie aankan
- Geef elkaar actief waardering, bevestiging en liefde
- Creëer een sfeer waarin alles gezegd mag worden
- Zoek hulp als je er samen niet uitkomt: een seksuoloog NVVS denkt graag mee
Zoek samen een nieuwe balans
Verandering hoort bij het leven. Ziekte kan confronterend zijn, maar het betekent niet dat je relatie of seksualiteit stil hoeft te vallen. Er is veel mogelijk als je bereid bent om opnieuw te kijken naar wat wél fijn voelt en wat jullie samen belangrijk vinden.
Veel stellen ervaren dat juist door stil te staan bij wat verandert, er ruimte komt voor nieuwe vormen van nabijheid. Niet vanuit druk, maar vanuit liefde. En weet: je hoeft het niet alleen te doen.
Maak gerust een afspraak met mij. Samen kunnen we kijken hoe jullie seksualiteit opnieuw vorm kunnen geven. Op een manier die past bij wie jullie nu zijn.
Lees meer: